सञ्जयले दुरजोधनै नृपतिको सब् प्राणत्याग्को कुरा ।
राजा श्रीधृतराष्ट्रलाई कहँदा माने ति सार्है बुरा ।।
काटेको कदली झईँ गिरिगए विह्वल् भई खूब् पुरा ।
जागे क्यै घडिमा सचेत् हुनगई फेर् हा मरेको कुरा ।।१।।

सुन्नू आज पर्यो ती पुत्रहरुको हे सञ्जये के गरी ।
बाँचूँ कुन् रित पुत्रमित्रहरु सब् छोडी गए हा मरी ।।
राज्यै नष्ट भयो अघी नजर गो अब् बाँचि दुःखै पर्या ।
क्या रीतले रहुँ जो अघी हित वचन् मूर्खाइँले त्याग् गर्या ।।२।।

श्रीपीतामह भीष्म ज्ञानि नितिवान् वीदुरहरूको पनि ।
तिनको हीत वचन् नमानि उहि फल् रूनू पर्यो दुख् बनी ।।
हा दुःशासन दुरजोधन करण् श्रीद्रोण सम्झी पिरी ।
शोच्छू तीनि कहाँकहाँ चलिगए सम्झेर छाती चिरी ।।३।।

फाट्यो हिर्दय है भनेर नृपती धृतराष्ट्रले खूब् गरी ।
व्याकुल् धेर भएर सञ्जय तहाँ विन्ती गरे राम्ररी ।।
हे राजन् गुणि वेदशास्त्रीहरुको हितका वचनले भरी ।
सूनेको छ हजूरले त उपदेश् शोक् छोडनोस् यो घरी ।।४।।

लैजाने पनि छैन शोक् स्वरगमा छोड्नोस येसै बखत् ।
ऐल्हेको समयै चऊतरफमा हाहा छ सारा तखत् ।।
ढाकेको छ उदासिले भरि यहाँ अट्टार अक्षौहिणी ।
सेना राजन देश् विदेशि वध भो छोरा हजुर्का अनि ।।५।।

साथैमा सब मारिए गरनुहोस् प्रेतकर्म झट्टै यहाँ ।
हे राजन् मुरखै भई हजुरका पुत्रै मरे रणमहाँ ।।
दुःशासन् शकुनी यि दुष्टहरुका लीएर नै सम्मति ।
काम् गर्थे बिगरी गयो यसमहाँ आश्चर्य भैगो कति ।।६।।

दुर्योधन्नृपले श्रिभीष्म कृपजी वीदूरको फेर् अति ।
द्रोणाचार्य र कृष्ण नारदजिको बातै नमान्दा खती ।।
सारा वंश गयो सुयोधन मुरख् द्वेषी भई खूब् यहाँ ।
लालची धेर् कलहप्रियै हठि थियो उन्मत्त धेर् मनमहाँ ।।७।।

तेस्तो बिग्रनमा नगर्नु पनि होस् राजन् अचम्मै कति ।
उस् बेला अघि शोच्नु भेन यि कुरा आगे पिछेको रती ।।
जो पर्ने समझउने निति कुरा त्यागी विदुर्को अति ।
हा छोराहरु प्रेमले त्यजनुभो उन्ले भनेको जति ।।८।।

त्यो बेला हितबात् सबैसँग विमुख् भैगो हजुर्को मति ।
शत्रूझैँ त भए विदूर पनि झन् फल् हो उही यो जति ।।
जो हूने भइगो श्रि ईश्वरगती जान्दैन क्वैले रती ।
रणमा पुत्रहरू विरैगति मरे शोक् छोडनोस् भूपति ।।९।।

रूनूहुन्छ चुहाइ आँसु कति है ज्ञान्वान बुद्धीमती ।
गर्दैनन् भनि शोक् रहे चुप ति फेर् मूखै मलीनू अति ।।
देखी दिक् धृतराष्ट्रको विदुरले नीचोड् ज्ञानको जति ।
बोले धेर बुझाइ ताप् नगरनोस् स्वप्नै छ संसार् गति ।।१०।।

जो जन्म्यो उ यहाँ अवश्य मरछन् नाशिन्छ देख्या जति ।
संयोग्को छ वियोग् अवश्य यकदिन् लीला विचित्रै अति ।।
यो माया चलिरहेछ घुम्छ निशिदिन् कल्पान्त भै यो गति ।
आर्को फेर् बदलिन्छ यो नियममा हूँदैन फर्कै रती ।।११।।

जानी यो भुलि बुद्धिमान् हजुरको शोक् आइगो यो कहाँ ।
कालेको परिवर्तनै कति भनूँ मालुम् छ सारा यहाँ ।।
तस्मात् यो मन खीचि शान्त गरनोस् आत्मा अमर् हुन् हरि ।
कर्मैको फल भोग्नुपर्छ सबले संसार चक्रै भरी ।।१२।।

कोही पुग्दछ माथि गिर्दछ निचा जाँदैन झट्टै तरी ।
बाँच्नू मर्नु त वस्त्रको बदलिझैँ यो हुन्छ बार्बार् गरी ।।
धारन् हुन्छ शरीर् बुझी हजुरले शोक् छाडनोस् यो घडी ।
भन्ने बेस् उपदेश् सुने विदुरको धृतराष्ट्र मनमा गडी ।।१३।।

क्यै शोक् शान्ति भयो परन्तु उ बखत् फेर् सम्झि विह्वल् भए ।
सार्है दुःखि थिए अनी उहि बखत् श्रीव्यास आईगए ।।
बूझाईकन शान्त पारि कुटिमा फिर्दाभए ती जसै ।
श्री राजाधृतराष्ट्रले अनि तयार् रथ् गर्न लाए तसै ।।१४।।

गान्धारी रनिवासका सब जना रानीहरूको लिए ।
आगे कुन्ति भई रुँदै ति निकले सामू विदूरै थिए ।।
लागे तीनि बुझाउनै तर पछी झन् आफु नै दिक् लिई ।
लागे ती पनि रून उस् समयमा दर्बार कम्पै दिई ।।१५।।

निक्ले रोइ कराइ शब्द गरदै चार्ततर्फ ढाकीदिए ।
सम्पूर्णै अघि रानिको विदुरले रथमा चढाई लिए ।।
कूरुक्षेत्र तरफ् चले तिनि सबै जो रानिहेरू महाँ ।
देखेको त थिएन है जगपती श्रीसूर्यजीले वहाँ ।।१६।।

ऊ रानीहरु रोइरोइ अहिले झाँक्रो फिँजाई तहाँ ।
गोठालाहरु सङ् पुछेर तिनिले हिँड्थे त बाटोमहाँ ।।
जान्थे सब् गहना फुकालि रुँदई फ्याँक्दै भईँमा कति ।
जो देख्थे करुणा उठी हृदय ता चूर्चूर हुन्थ्यो अति ।।१७।।

पग्ली यो मन वृद्ध बालख सबै रुन्थे हहाकार् गरी ।
जान्थे श्रीधृतराष्ट्र रूँदइ तिनी स्त्रीहरुसङ्मा धरी ।
केही दूर पुगीगए ति नृपती छोडेर डिल्ली अनि ।।
मीले कृप् कृतवर्म द्रोणसुत फेर् विस्तार् गरे सब् पनि ।।१८।।

रात्रीको समचार् सहित तिनि कहे पाण्डवहरू धेर् थरी ।
सारा सैन्य विनाश् गर्यौं भनि धिरज् धृतराष्ट्रलाई गरी ।।
बोले हामि उपर् कुपीत अति छन् पाण्डवहरू दुख् गडी ।
आएका छन मार्न जान्छउँ भनी हिँड्दा भए त्यै घडी ।।१९।।

प्रेमले राजनलाई ढोगि रथमा गङ्गातटै वेग् धरी ।
पौँचेथे उतरी तिनी तिनजना सल्लाह बात्चित् गरी ।।
हस्तीनापुरितीर श्रीकृप गए आफ्नै अनी देश्महाँ ।
कृत्वर्मा गइ द्वारकापुरि तरफ् रस्ता लिए फेर् वहाँ ।।२०।।

व्यासको आश्रममा गए उस बखत् श्रीअस्वथामा तहाँ ।
छीनेथे मणि तीनि द्रोणसुतको पाण्डवहरूले वहाँ ।।
यो बात् भै सकि फेर् युधिष्ठिर तहाँ धृतराष्ट्रजीले अनि ।
गङ्गाका तटमा स्त्रीहरु सबको लीएर हीँडे भनी ।।२१।।

सूनी यो समचार् युधिष्ठिर पनि खूब् जल्दिजल्दी तसै ।।
सात्यीकी र युयुत्सु कृष्ण भगवान् भाइ लिई साथ् जसै ।।
भेटाऊनुभयो युधिष्ठिरजिले स्त्रीहरु बाटोमहाँ ।
निन्दा धेर गरे युधिष्ठिरजिको भन्थे गर्यौ के यहाँ ।।२२।।

वध् तिम्ले त गर्यौ पितामह गुरू बन्धू र बान्धव् मरी ।
छोरा नाति र मित्र मारि कुल यो सोख् भोग लौ राज् भरी ।।
भन्थे स्त्री सबले सुनी मलिन मन् यूधिष्ठिरैले गरे ।
तीनी स्त्रीहरुलाई छोडि गइ फेर् धृतराष्ट्र पाऊ परे ।।२३।।

पूगी सम्मुखमा त नाम् कहिकही ताहाँ प्रणामै गरे ।
यूधिष्ठिर्कन धृतराष्ट्र दुखि भै छाती लगाई धरे ।।
भीमसेनको अनि काख राखछु भनी क्रोध् ली अगाडी सरे ।
शोक्रूपी हुरि धेर् चली रिस बली धपधप शरीरै गरे ।।२४।।

भीम्सेन रूप् रुखको जलाउन तिनी तत्पर् तुरुन्तै परे ।
ईशारा गरि कृष्णले त झटपट् भीम्सेनको दूर् गरे ।।
लोहाको भिमसेन् ठुलो त हतियार् थीयो त पैल्हे तहीँ ।
उस्लाई हरिले अगाडि नृपको राखीदिनूभो वहीँ ।।२५।।

भीमसेनको पनि मार्न मन् खुप भई धृतराष्ट्रले क्रोध् गरे ।
दशहज्जार् गजको थियो बल सबै लीएर आगे सरे ।।
राखी काख फलामको लिइ मुसल् हानेर झीरी मिरी ।
धूलो भो उ फलामको त भिमसेन् फूटेर चर्चर् चिरी ।।२६।।

लागे ती पछि फेरि शोच गरनै भीम्सेन् मर्यो हा भनी ।
आज्ञा भो प्रभुले त भीमसिन जिवित् छन् शोक छोड्नोस् पनि ।।
भन्नुभै तहिँ गुह्य खोलि उपदेश् सूनेर त्यो बात ज्ञान् ।
धृतराष्ट्रैकन केहि शाम्य हुनगो गान्धारि दिक्कै थिइन् ।।२७।।

शान्त क्रोध भएन त्यै बखत मा श्रीव्यास आए तहाँ ।
सारा बात् पनि धर्मशास्त्रहरुको उपदेश दीए वहाँ ।।
संसार् यो छ अनित्य बीजुलिझईँ के अर्थले दिक् गयो
भन्नूभै गुढ बात् बुझाउनु भयो छर्लङ्ग भै शोक् गयो ।।२८।।

गान्धारी अधिरानिले अनि कहिन् हे व्यास मोहै भई ।
माया लागि वियोग पुत्रहरुको वीवश् भएँ सब् गई ।।
जोजो क्रोध गर्यौँ यि पाण्डव उपर् प्रेम् पुत्र भै हामिले ।
गन्र्यै हो पनि प्रेम् यिनैकन गर्यो अन्याय भीम्सेनले ।।२९।।

दुर्योधन्नृपलाई नाभि मुनिमा हान्दा गदा एक् रती ।
बोलेनन् तहिँ कोहि कृष्णजि सहित् देख्दै अधर्मै अति ।।
त्यो हेतू रिस हुन्न शान्ति अहिले मेरो कहिन् रीस् गुथी ।
गान्धारी अधिरानिको भन्नुभो फेर् कृष्णजीले उठी ।।३०।।

हे रानी अरुहरुको भुल सबै देखिन्छ रायो जति ।
आफ्नु भूल् पनि बेलकै सरि हवोस् देख्दैन क्वैले कति ।।
दुर्योधन् नृपले यि पाण्डवसँगैलाई ननीको मति ।
अन्यायै गरि दुख् दिए तिनिकनै मालुम् छ रत्तीरती ।।३१।।

भीमसेनले पनि क्षत्रि धर्मअनुसार् आफ्नू प्रतिज्ञा जती ।
पूरा काम गरे त क्रोध यसले गर्नेछ आफ्नै खती ।।
नाफा छैन कती प्रभू कहनुभो तै भीमसेन् धेर् डरे ।
गान्धारी नजिकै गई ति भिमसेन् हात् जोरि विन्ती गरे ।।३२।।

हे माता दुरजोधनै नृपतिले अन्याय धेर् खर्खरी ।
हामी माथि गरे सबै हजुरमा मालुम् छ एक्एक् गरी ।।
अत्याचार् उहि याद् गरेर मइँले क्रोध्का वशैमा अधीन् ।
मारेँ है भनि बात् सुनेर भिमका गान्धारि उत्तर् दिइन् ।।३३।।

हे भीम्सेन् त्यतिमात्र हे नरअधम् दुःशासनै प्राण् हरिस् ।
तैँले छातिमहाँ चढेर उसको घोर् राक्षसी दिल् धरिस् ।।
चूसिस् रक्त र मारदिस् सय कुमार् एक् छोडिनस् वध् गरी ।
राज्यै यो छिनियो त वृद्धवयमा आयो विपत्ती परी ।।३४।।

कष्टै भोग्नुपर्यो भनिन् र भिमसेन् बोल्दाभए फेर् तहाँ ।
हे माता सब दाजुभाइहरुको हो रक्त एकै यहाँ ।।
फर्कै छैन फगत् दुशासन रुधिर् लाएँ म ओठैमहाँ ।
थुकेथेँ अघिको वचन् पनि पुरा गर्नै निमित्तक् वहाँ ।।३५।।

पीएको त छईन रक्त मइँले खान्थेँ कसोरी गरी ।
छोराको अरघैलि ता हजुरले देख्या नदेख्यै सरी ।।
पैल्हे रोक्नु भएन दुख् खुब दिए रीस् हामिमाथी धरी ।
ऐल्हे दोष मलाई लाउनुभयो नाहक् छ व्यर्थै गरी ।।३६।।

यो बात् भैसकि फेर् युधिष्ठिरकनै गान्धारिले खोज् गरिन् ।
काँप्दै गै महराज् युधिष्ठिरजिले पक्री लिनूभो चरण् ।।
गान्धारी तहिँ क्यै नबोलि नकही श्वास् लामु फेर्दै रहिन् ।
चार्भाई अनि बाँकि झट् तहिँ गए श्रीकुन्तिजीका शरण् ।।३७।।

ढोगे प्रेम् गरि कुन्तिले अनि तहाँ खूब् पुत्रस्नेहै गरिन् ।
व्याकुल् भै ति उठाइ ली शरिर भर् हात्ले मुसारी लिइन् ।।
उस् बेला त रुँदै थिईन कुनती आर्को सकसमा परिन् ।
देखिन् द्रौपदिको रुँदै पृथिविमा झन् आफु व्याकुल् बनिन् ।।३८।।

डाँको छोड्दइ छोडदै पिर अत्यन्त रूँदी भइन् ।
वीर् बालक् अभिमन्यु पाँच् द्रुपदिका जो पुत्रको वध् सुनिन् ।।
काटेको कदली झईँ द्रुपदिको देखेर वीकल् भइन् ।
पक्री बाँह ति द्रौपदीकन तई ऊठाइ धीरज् धरिन् ।।३९।।

फेरी पुत्रहरू र द्रौपदि लिई गान्धारि पास्मा गइन् ।
हेरी कुन्तिजिको उदास् अति भई गान्धारि भन्दी भइन् ।।
हे कुन्ती कुछ शोक् नलेउ पहिले भन्थे विदुर् यी वचन् ।
सोही बात भयो भविष्य अहिले गर्छ्र्यौ तिमी शोक् कवन् ।।४०।।

ऐल्हे पर्न गयो मलाई दुख धेर् भोगीरहेछू कठिन् ।
तिम्लाई र मलाई आइ कसले सम्झाइ शोक् टार्दिनन् ।।
मेरो नै अपराधले कुरुकुलै नाशी बिलायो यहाँ ।
हाहा के गरुँ है भनिन् अघिसरे यूधिष्ठिरै फेर् तहाँ ।।४१।।

माहाराज् धृतराष्ट्र भाइहरु सब् श्रीकृष्ण आगे गरी ।
राखे फेर् कुरुवंशका स्त्री बिचमा लीएर साथै धरी ।।
पूगे त्यो कुरुक्षेत्रको त मइदान् उच्चाट लाग्दो तहाँ ।
थीयो दृश्य पनि भयानक अती सङ्ग्राम भूमीमहाँ ।।४२।।

देखे लास खजीत चौवरि रगत् भीजी जमीनैभरी ।
रथदेखी उतरे ति स्त्रीहरु सबै दिक्दार सार्है परी ।।
स्याल् कुत्ता अनि गिद्ध चौतरफमा लूछाचुँडी गर्दथे ।
देख्दैमा डर लागने अधमरा हाहागरी बोलथे ।।४३।।

आफ्नू आफ्नु पती त खोज् गरिगरी लोटे जमीनै महाँ ।
लागे ती लडिबूडि गर्न करुणा रस्ले उ बेला तहाँ ।
पग्लन्थ्यो र्हदयै भई मइँनझैँ कस्तै कठोर्को पनि ।
स्त्रीहेरू शिर पीटिपीटि रुदनै गर्थे प्रितम्सङ् अनि ।।४४।।

क्वैले काखमहाँ धरेर पतिको शिर् तहिँ मूर्छा परी ।
छन् कोही रुँदई रुँदै पिय भनी सार्है अधीरै गरी ।।
क्वैक्वैले त अलाप्विलाप् गरिगरी खोज्छन् पती चौँवरी ।
खोज्छन् क्वै स्त्री यि दाजुभाइ पितरी रोएर हाहा गरी ।।४५।।

छोरालाई त खोजछन् कुनकुनै रोई वियोगै परी ।
मूर्छा छन् कति दूरयोधन स्त्री यी गोद्मा पती शिर् धरी ।।
लागिन् लूछन रौँ ति शिर् पिटिपिटी छीयाछिया नै गरिन् ।
आमा लक्ष्मणको पनि यिनि त हुन् राम्री बहुतै थिइन् ।।४६।।

काटेको रुखझैँ गिरीकन तिनी मूढोसरी नै भइन् ।
नानाशोक् गरि फेर् दुशासन अनी वीर् कर्णको स्त्री गिरिन् ।।
अर्धैचन्द्रसरी लेछीइ तहिँ शिर् शोभा गरी ति करण् ।
पूर्णाको द्वितिया सरी सबइले देखे उज्यालो किरण् ।।४७।।

बोलिन् फेर् तहिँ उत्तरा अति ठुलो हो चक्रव्यूहै प्रितम् ।
हेलैसीत पसेर फोरनुभयो मैले गरेँ कुन करम् ।।
लेखेको त टरेन हून विधवा मेरा नसिब्मा भनिन् ।
स्वामीलाई धरेर काख बिचमा रोएर वीलाप् गरिन् ।।४८।।

मारे जाल गरी अधीरथि मिली एक्माथि लाखौँ त जन् ।
लड्दा तैपनि धेरबेर् टिकनुभो आखीर छोडी मगन् ।।
जानूभो किन हंस छोडि अहिले देख्छू भुमीमा शयन् ।
उठ्नोस् नाहिँ त जान्छु मैपनि सँगै मेरो गईगो चयन् ।।४९।।

बोलूँला म मिठो त्यजी कउनसङ् षट्मास मात्रै रमण् ।
लेखेको त रहेछ भोग गरनू भन्दै बिहोसी बनिन् ।।
क्यै भो चेत बुझाउँदा स्त्रीहरुले बाबा विराट्को मरण् ।
देखी सामु ति उत्तरा झन अनी शोक्ले त मूर्छा परिन् ।।५०।।

स्याल्कुत्ता पनि दूर् गरी कुनकुनै आफ्ना प्रितम् खोजथे ।
काग् कुक्कुर् नहटेर बैनि कुनभो हाम्रो करम् भन्दथे ।
स्वामी स्वर्ग हुँदा कठैवरि अहो हाम्रो भयो दूरदिन् ।
काग्गिद्धै पनि टेरदैन अब को टेर्छन् भयौँ हामि हीन् ।।५१।।

वीर्को हंस उड्यो र मट्टिकन काग् मन्पर्दि गर् जो छ मन् ।
भन्थे क्वै अनि कर्णको स्त्रीइ भनिन् हे स्वामि छोड्छू म तन् ।।
दुर्योधन् पनि खूब् घमण्ड गरथे लीई हजुर्कै शरण् ।
सूर्येको झइँ तेज् हिमालय झइँ थीयौ प्रतापी चरण् ।।५२।।

दानीमा बलिको समान सबले भन्थे विधाता मलिन् ।
हूनूभो अघि श्रापको निहुँ जमिन् ग्रास् पाँगराको गरिन् ।।
जो हूने भवितव्यता मिलिगयो अन्यायले भो मरण् ।
मैले के गरुँ स्वामि भावि लिखनी काल् टारि को सक्दछन् ।।५३।।

स्त्रीको स्वामि सिवाय छैन अरु देव् जाऊँ म कस्को शरण् ।
हे नाथ् जान्छु सँगै अधर्मि बसछन् छोडी पतीको चरण् ।।
भन्दै पत्थरझैँ भइन् जति मरे भीष्मादि द्रौणै अरू ।
थीए राजनको पियारि महिषी आमा र बैनीहरू ।।५४।।

नाना शोक गरी विलाप गरथे रोएर धूरूधूरू ।
मूर्छा छन् कति ती विचेत हुनगै भन्थे हहा के गरूँ ।।
फेरी कृष्णजिलाई त्यो सकल पीर् गान्धारि आगे गई ।
देखाई सय पुत्रलाई ति गिरिन् शोक्ले अनी होस् भई ।।५५।।